Verzetspoëzie in Amersfoort

Verzetspoëzie roept niet alleen op tot strijd, maar geeft ook een stem aan de angst en ellende van de Tweede Wereldoorlog. Hoeveel invloed hadden deze gedichten werkelijk? En wat vertelt de poëzie uit Kamp Amersfoort ons over veerkracht en overleven? Tijdens dit bijzondere verhaal laat Hans van Stralen je kennismaken met verzetsgedichten vol emoties, tegenstellingen en soms zelfs humor. Van strijdlustige verzen tot lollige gedichten over het kampleven. Luister, praat mee en ervaar de kracht van woorden!
We denken vaak dat verzetspoëzie tot opstand oproept. Dat klopt wel, maar je kunt deze gedichten ook zien als uitingen van de ellende, die mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog te verduren kregen. De vraag is daarom hoeveel effect deze verzen uiteindelijk hadden, want in verzetspoëzie komt immers, al zijn ze nog zo opzwepend geschreven, vooral machteloosheid tot uiting.

Verzetspoëzie heeft een heel beperkte thematiek. Je kunt dan denken aan heldenverering, verzet, gevangenschap, jodenvervolging en dergelijke. Deze onderwerpen worden vaak in tegenstellingen uitgewerkt. Allereerst gaat het natuurlijk om de oppositie tussen de nazi’s en de goede Nederlanders, maar ook om de tegenstelling tussen het nu enerzijds en het verleden en de toekomst anderzijds. Verzetsdichters uiten hun afkeer van het heden en hemelen het mooie Nederland van vóór de oorlog op. Ook de toekomst wordt tegenover het heden geplaatst, maar daar zijn deze dichters niet altijd even optimistisch over. Ten derde komt het contrast tussen het hier en het elders aan bod. Je kunt dan denken aan de puinhoop, waarin de dichter zich bevindt en die hij tegenover het mooie landschap van vóór de oorlog of andere fraaie plekken op de wereld plaatst. De tegenstelling tussen de beperkingen die de nazi’s aan het lichaam oplegden en de vrije geest is eveneens zichtbaar in verzetspoëzie. Ten slotte noem is er de oppositie tussen het nu, dat grauw en leeg is en de wereld van de verbeelding.

Ook in de gedichten die in Kamp Amersfoort geschreven werden, komt de machteloosheid in oppositionele termen tot uiting. Maar in deze verzen lezen we, veel vaker dan in de poëzie die elders geschreven werd, over het alledaagse leven aldaar. Daarnaast valt op hoe belangrijk deze dichters het vonden om in barre tijden solidair met elkaar te blijven. Heel opvallend zijn de lollige gedichten van de gevangenen uit Kamp Amersfoort over allerlei banale onderwerpen, zoals de luis en de wc-pot. In dit licht moeten we vaststellen dat zij — ondanks het afschuwelijke leven in het kamp — een veel positiever beeld over de ellendige situatie schetsen dan de verzetsdichters die elders verbleven. Zeer waarschijnlijk heeft dat alles te maken met de diepe wil van de gevangenen om niet ten onder te gaan en met het enorme verlangen om de oorlog te overleven.

Tijdens deze bijeenkomst worden verzetsgedichten voorgelezen en kan aan het slot daarover gediscussieerd worden. Door deze lezing te volgen krijg je een mooi beeld van mensen die toen maar ook nu overal in de wereld in gevangenschap leven. Door teksten te schrijven blijken gevangen beter met deze situatie om te kunnen gaan.

Hans van Stralen
Hans van Stralen (1954), studeerde Nederlands, literatuurwetenschap, filosofie en theologie en was tot voor kort docent aan diverse universiteiten in Nederland. Hij heeft een brede achtergrond en heeft zich als gids in Kamp Amersfoort flink verdiept in de poëzie die daar werd geschreven.